Αρχειακό Κινηματογραφικό Yλικό

Η Ταινιοθήκη έχει στην κατοχή της το μεγαλύτερο και σημαντικότερο κινηματογραφικό αρχείο της Ελλάδος.
Στο αρχείο της περιέχονται περίπου 10.000 τίτλοι ελληνικών και ξένων κινηματογραφικών έργων, σε διάφορα φορμά. Ενδεικτικά αναφέρουμε: 2.100 κόπιες ξένων ταινιών μεγάλου μήκους, 600 κόπιες ελληνικών ταινιών μεγάλου μήκους, 300 ελληνικά και 700 ξένα ντοκιμαντέρ, 81 ελληνικές και 119 ξένες ταινίες μικρού μήκους, 1.000.000 μέτρα φιλμ με σπάνιο αρχειακό υλικό, από επίκαιρα (newsreels), ερασιτεχνικές και οικογενειακές λήψεις. Επίσης, η κινηματογραφική συλλογή του Αρχείου, μαζί με το υλικό που φυλάσσει για λογαριασμό τρίτων, περιλαμβάνει 392 original negatives των 35mm και 16mm ταινιών fiction, 141 duplicate negatives ελληνικών ταινιών, και 38 duplicate positives ελληνικών ταινιών. Μέχρι σήμερα έχουν αποκατασταθεί 25 ελληνικές ταινίες που θεωρούνται ιδιαίτερα σπάνιες και σημαντικές για την ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου και των οποίων η εύρεση, συντήρηση και άμεση αποκατάσταση κρίθηκε ως πρωτευούσης σημασίας, τόσο για την αξία των συγκεκριμένων κινηματογραφικών έργων – ως αναπόσπαστα μέρη της ελληνικής και παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς –, όσο και για τον κίνδυνο ολοκληρωτικής καταστροφής τους εξαιτίας της ευαισθησίας του υλικού και των εκτεταμένων φθορών που έχουν υποστεί.

Συντήρηση- Αποκατάσταση

Από το 1990 λειτουργεί το μοναδικό στην Ελλάδα εργαστήριο συντήρησης και αποκατάστασης ταινιών. Το εργαστήριο είναι εξοπλισμένο με μηχανήματα χημικού καθαρισμού, συστήματα υπερήχων, ειδικά κλιματιζόμενους θαλάμους φύλαξης ταινιών κατά κατηγορία: αρνητικά, θετικά, έγχρωμα, ασπρόμαυρα κ.λπ.
Ακόμη, ένας ειδικός αποθηκευτικός κλιματιζόμενος χώρος λειτουργεί εκτός κατοικήσιμης ζώνης για τη φύλαξη των εύφλεκτων ταινιών (film nitrate). Η φύλαξη του κινηματογραφικού υλικού γίνεται στον ειδικά διαμορφωμένο ιδιόκτητο χώρο, με τις συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας που επιβάλλουν οι διεθνείς προδιαγραφές. Σήμερα στο χώρο αυτό φυλάσσονται κόπιες ταινιών μικρού και μεγάλου μήκους, κόπιες ταινιών ντοκιμαντέρ και χιλιάδες μέτρα σπάνιου αρχειακού υλικού.
Ο τομέας συντήρησης και αποκατάστασης του κινηματογραφικού υλικού, χάρη στις τεχνικές γνώσεις του εξειδικευμένου προσωπικού αλλά και στον εξοπλισμό των εγκαταστάσεών του έχει τη δυνατότητα της άρτιας συντήρησης και αποκατάστασης παλαιού κινηματογραφικού υλικού που ανήκει στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, αλλά και σε ιδιωτικούς ή κρατικούς φορείς.
Στο Εργαστήριο Αποκατάστασης ολοκληρώνεται η προετοιμασία ώστε μια ταινία να μπορεί να ανατυπωθεί. Από το 1990 μέχρι σήμερα έχουν αποκατασταθεί αρκετές σπάνιες ταινίες των πρώτων χρόνων του Ελληνικού Κινηματογράφου, εκ των οποίων οι περισσότερες θεωρούνταν χαμένες. Μια επίσης σημαντική δραστηριότητα του τομέα συντήρησης και αποκατάστασης ταινιών είναι και η έρευνα για χαμένο κινηματογραφικό υλικό που υπάρχει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες ταινίες που η ανακάλυψη, αποκατάσταση και συντήρησή τους έγιναν από το αρχείο μας τα τελευταία χρόνια. Σε ορισμένες απ’αυτές, η αποκατάσταση στηρίχθηκε στην εξαρχής σύνθεση σεκάνς-σεκάνς ή πλάνο-πλάνο, και σε άλλες οι παρεμβάσεις μας αφορούσαν το τεχνικό μέρος –συγκολλήσεις, περφορασιόν, ηχητική μπάντα, καθαρισμός, ντουπλικασιόν από εύφλεκτο σε φιλμ ασφαλείας, κ.λπ.

Πιο συγκεκριμένα:

1. ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΒΙΛΛΑΡ
   Το 1963, η Αγλαΐα Μητροπούλου κατόρθωσε να αποκτήσει ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό μέρος από διάφορες ελληνικές ταινίες που είχε στην κατοχή του ο Ζοζέφ Χεπ, ο οποίος πείστηκε να τις δωρίσει στην Ταινιοθήκη. Σ’ αυτό το υλικό βρέθηκε, μεταξύ άλλων, σε αποσπασματική μορφή ό,τι αφορούσε την ταινία Οι περιπέτειες του Βιλλάρ. Επειδή το αμοντάριστο αυτό υλικό βρισκόταν σε πολύ κακή κατάσταση, με άμεσο κίνδυνο «αυτοκαταστροφής», το 1972 επιχειρήθηκε μια πρόχειρη αποκατάστασή του και στη συνέχεια ανατυπώθηκε σε φιλμ ασφαλείας (safety film). Το 1991, το υλικό αυτό χρησιμοποιήθηκε για τη σωστή πια αποκατάσταση, από το Τμήμα Συντήρησης και Αποκατάστασης της Ταινιοθήκης, αυτού του σπουδαίου και κατ’ εμάς μοναδικού φιλμ.
2. ΔΑΦΝΙΣ ΚΑΙ ΧΛΟΗ
   Το Τμήμα Αποκατάστασης της Ταινιοθήκης, ύστερα από έρευνες στην Ελλάδα και το εξωτερικό (στην Αμερική όπου και ανακάλυψε μεγάλο μέρος της ταινίας με αγγλικούς υπότιτλους), κατόρθωσε να αποκτήσει σημαντικό μέρος του υλικού αυτού και προσπάθησε να αποκαταστήσει την ταινία στην πρώτη της μορφή, μοντάροντας τα κομμάτια που είχε στην κατοχή της με όλα όσα είχε βρει (αρνητικά και θετικά, κυρίως στις ΗΠΑ), τα οποία συμπλήρωσαν τις ελλείψεις. Το πρόβλημα με την αποκατάσταση της συγκεκριμένης ταινίας προέκυψε από το γεγονός ότι τα κομμάτια που υπήρχαν διαθέσιμα ήταν ομιλούντα, ενώ η αυθεντική ταινία ήταν βουβή. Οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν το 1992 με την επίβλεψη και τη συνεργασία του ίδιου του Ορέστη Λάσκου που προσπάθησε να «θυμηθεί» την ταινία καρέ-καρέ, αλλά και να ανασυνθέσει τους αυθεντικούς μεσότιτλους, αντικαθιστώντας έτσι τα ηχητικά μέρη με ομιλία.
3. ΜΑΡΙΑ ΠΕΝΤΑΓΙΩΤΙΣΣΑ
   Η ταινία γυρίστηκε το 1926 και προβλήθηκε για πρώτη φορά στους κινηματογράφους το Φεβρουάριο του 1927. Το 1939, αφού της αφαιρέθηκαν οι ενδιάμεσοι τίτλοι, έγινε ομιλούσα σε εργαστήρια του Χόλιγουντ.
   Η ταινία αποκαταστάθηκε στην ηχητική της μορφή, χάρη στο υλικό που αγόρασε η Ταινιοθήκη από τον Μαδρά καθώς και από τα 1500 μέτρα θετικής εικόνας της Μαρίας Πενταγιώτισσας που δώρισε ένας ιδιώτης. Η αποκατάσταση έγινε το 1993, από το τμήμα Συντήρησης και Αποκατάστασης της Ταινιοθήκης, με τη συνδρομή του κοινοτικού προγράμματος LUMIÈRE.
4. ΜΕΤΕΩΡΑ
   Από τα πρώτα ντοκιμαντέρ που γυρίστηκαν στην Ελλάδα το 1923. Ίσως έχει γυριστεί από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Φιλαδέλφειας Μιχάλη Δόριζα.
   Η διεισδυτική ματιά του δημιουργού, η ατμόσφαιρα που δημιουργείται από τη θεματολογία των πλάνων και τη φωτογραφία, καταφέρνουν να δώσουν στα τεσσεράμισι λεπτά που διαρκεί η ταινία ένα ολοκληρωμένο κι ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ. Το σπάνιο αυτό ντοκιμαντέρ βρέθηκε ανάμεσα στο υλικό που δώρισε στην Ταινιοθήκη η χήρα του Μιχάλη Δόριζα, η κυρία Κατίνα Δόριζα κι αποκαταστάθηκε το 1990.
   Το φιλμ των 16μμ βρέθηκε συρρικνωμένο, με σπασμένες περφορασιόν και αρκετές γραμμές.
5. ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΣΜΟΥ
   Η ταινία θεωρείτο κατεστραμμένη διότι μόλις ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματά της, η Ελλάδα μπήκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Φίνος συνελήφθη από τους Γερμανούς και το στούντιό του, επιταγμένο από τις δυνάμεις κατοχής, καταστράφηκε, με συνέπεια να χαθούν και τα αρνητικά της ταινίας.
   Την αποκατάστασή της ολοκλήρωσε η Ταινιοθήκη το 1994, από μια φθαρμένη κόπια που βρέθηκε στην Αίγυπτο, καθώς και από το σύνολο του αρνητικού που συγκεντρώθηκε ύστερα από έρευνες, το οποίο δυστυχώς ήταν σε πάρα πολύ κακή κατάσταση, οξειδωμένο, με σπασμένες περφορασιόν, συρρικνωμένο, κατεστραμμένες ενώσεις κ.λπ.
   Κι αυτό, επειδή οι εντελώς ακατάλληλες συνθήκες φύλαξής του συνέβαλλαν στη σταδιακή καταστροφή του. Η αποκατάσταση ήταν αρκετά δυσχερής, αφού τα κατεστραμμένα αυτά ευρήματα έπρεπε να καθαριστούν και να επισκευαστούν καρέ-καρέ από τους τεχνικούς. Το λαμπρό όμως τελικό αποτέλεσμα δείχνει ότι όλη αυτή η προσπάθεια άξιζε πραγματικά τον κόπο. Η αποκατάσταση έγινε με τη συνδρομή του προγράμματος LUMIÈRE.
6. ΤΟ ΞΥΠΟΛΥΤΟ ΤΑΓΜΑ
   Τα αρνητικά της ταινίας χάθηκαν κάπου στις ΗΠΑ. Δύο κόπιες με αγγλικούς υπότιτλους που βρέθηκαν στην Ελλάδα και τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν οι βάσεις πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η όλη αποκατάσταση. Οι κύριες παρεμβάσεις μας αφορούσαν την επιλογή των πιο καλών κομματιών από κάθε κόπια, την αποκατάσταση των περφορασιόν, των κολλήσεων, την εξάλειψη γραμμών και στιγμάτων, καθώς και την παρέμβαση για τη βελτίωση των θορύβων στην ηχητική μπάντα.
7. Ο ΔΡΑΚΟΣ
   Μέχρι τη δεκαετία του ’80, στην Ελλάδα χρησιμοποιόταν το πρωτότυπο αρνητικό για την εκτύπωση όλων των απαιτούμενων αντιτύπων στη διανομή μιας ταινίας. Το συχνό πέρασμα από την εκτυπωτική μηχανή δημιουργούσε φθορές στις συχνές κολλήσεις πλάνο-πλάνο της ταινίας, γραμμές και αρκετά σπασίματα.
   Το πρωτότυπο αρνητικό του Δράκου, αφού επισκευάστηκε στα μέρη όπου έφερε σπασίματα, ξεκολλήματα, αμυχές κ.λπ., τυπώθηκε σε duplicate positive και ακολούθως σε duplicate negative απ’ το οποίο και προέρχονται τα νέα αντίτυπα.
8. Ο ΑΓΑΠΗΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΑΣ
   Η ταινία αυτή του Δημήτρη Τσακίρη, γυρισμένη το 1931, αποτελεί ορόσημο για τη μετάβαση του ελληνικού κινηματογράφου από το βουβό στον ομιλούντα. Η κατά 75% ομιλούσα ταινία περιελάμβανε επίσης βουβά τμήματα με μεσότιτλους. Η ίδια η ταινία, εξαιτίας της διασημότητας που έτυχε το ομώνυμο βιβλίο του Κορομηλά τη συγκεκριμένη περίοδο, σημείωσε μεγάλη εμπορική επιτυχία.
   Με οδηγό το βιβλίο, το Εργαστήριο της Ταινιοθήκης αποκατάστησε την ταινία, χρησιμοποιώντας μια σειρά από κομμάτια του αρνητικού, μαζί με τμήματα από κόπιες και ηχητικό υλικό που βρέθηκαν σε ιδιωτικές συλλογές. Η αποκατάσταση του ήχου έγινε σε συνεργασία με τεχνικούς από το Κινηματογραφικό Αρχείο του Βερολίνου, όπου έγινε και η τελική εγγραφή του ηχητικού μέρους του φιλμ.
9. Ο ΜΑΓΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
   Η παραγωγή της ταινίας του Αχιλλέα Μαδρά ξεκίνησε το 1922 με τον τίτλο Ο γύφτος της Αθήνας αλλά ολοκληρώθηκε το 1931 με τον τίτλο Ο Μάγος της Αθήνας. Εξαιτίας της παλαιότητας του εύθραυστου υλικού της ταινίας, αλλά και της περιπετειώδους διαδικασίας που μεσολάβησε μέχρι την ολοκλήρωση της παραγωγής, υπήρχε διαθέσιμο μόνο το 80% του συνολικού υλικού για την αποκατάστασή της. Το τελευταίο τμήμα της ταινίας έχει ιδιαίτερη αξία, αφού είναι χρωματισμένο στο χέρι καρέ-καρέ, από φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας.
10. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΑΠΙΛΑ
    Το 1989, η Αγλαΐα Μητροπούλου παρότρυνε τον Στέλιο Τατασσόπουλο να βρει ό,τι υπήρχε από το υλικό τής ξεχασμένης αυτής ταινίας του 1932, ώστε να προσπαθήσει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος να το αποκαταστήσει. Πράγματι, ο Στέλιος Τατασσόπουλος θυμήθηκε κι έψαξε στο θέατρο «ΡΕΞ» όπου και βρήκε σε κάποια από τις αποθήκες του να έχουν απομείνει όλα τα αρνητικά της ταινίας του αυτής, αμοντάριστα. Αφού λοιπόν βρέθηκαν, έγινε η τεχνική αποκατάστασή τους όπου και τυπώθηκε μια νέα κόπια εργασίας, η οποία μονταρίστηκε από τον Αντώνη Τέμπο με τη βοήθεια και την επίβλεψη του ίδιου του Τατασσόπουλου. Έτσι, αποκαταστάθηκε η ταινία στην παλιά της μορφή σε ένα ποσοστό που καλύπτει το 95% της πρώτης μορφής. Η ίδια διαδικασία χρησιμοποιήθηκε και για τους ενδιάμεσους τίτλους (μεσότιτλους), όπου τα γράμματα, ο τρόπος σύνταξης, ο τονισμός και η γλώσσα ήταν πολύ κοντά στην αρχική τους μορφή.
    Η Κοινωνική σαπίλα είναι πραγματικά πρωτοποριακό έργο, αφού πρόκειται για την πρώτη κοινωνική ταινία στην Ελλάδα με θέμα ρεαλιστικό πάνω στους κοινωνικούς αγώνες αλλά και στα ανερχόμενα κοινωνικά προβλήματα της εποχής, όπως ήταν τα ναρκωτικά και με πλαίσιο προβληματισμού της την εργατική τάξη.

Αποκατάσταση έργων του ελληνικού κινηματογράφου σε εξέλιξη

Το εργαστήριο Συντήρησης και Αποκατάστασης της Ταινιοθήκης της Ελλάδος έχει, εκτός των άλλων, θέσει ως προτεραιότητά του τη διαρκή συντήρηση και αποκατάσταση κινηματογραφικών έργων που κρίνει ότι χρίζουν άμεσης φροντίδας και απειλούνται με καταστροφή, καθώς και σπάνιων ταινιών που αποτελούν ανεκτίμητα κομμάτια της ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου.
Αυτή την περίοδο, το εργαστήριο έχει ξεκινήσει τη συντήρηση και αποκατάσταση δύο ελληνικών ταινιών:

α) Το λαγιαρνί: Βουβή ταινία του 1930, του Ιωάννη Λούμου, που αναφέρεται στο αντίστοιχο δημοτικό τραγούδι για τον έρωτα ενός βοσκού με την κόρη ενός πλούσιου τσέλιγκα, κάπου στα χωριά του Ολύμπου.

β) Η φόνισσα: Η ταινία του Κώστα Φέρρη, του 1976, αποτελεί εξαιρετική μεταφορά του ομώνυμου λογοτεχνικού έργου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.