H περίοδος της προετοιμασίας του 12ου Φεστιβάλ, μέσα από την συνεχιζόμενη πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία, μας κατεύθυνε στη διερώτηση για τον ρόλο της τέχνης σε χαλεπούς καιρούς και επέτεινε την αίσθηση της επανόδου του τραγικού στην Ευρώπη. Αυτό είχε ως συνέπεια το ενδιαφέρον μας να στραφεί σε δημιουργούς που αντλούν από υπάλληλες και περιφρονημένες γνώσεις, δηλαδή από τοπικές γνώσεις που αναπτύχθηκαν από τους υποτελείς του κόσμου μας. Παράλληλα, ο ίδιος ο κινηματογράφος παραμένει ένας ορίζοντας επαγγελιών και εναλλακτικών οραμάτων που καλλιεργείται από θεσμούς όπως οι ταινιοθήκες και τα ειδικά φεστιβάλ που στοχεύουν σε έναν επαναπροσδιορισμό της κινηματογραφοφιλίας.
Στο Διεθνές διαγωνιστικό περιλαμβάνονται 9 ταινίες, καθιερωμένων αλλά και πρωτοεμφανιζόμενων δημιουργών, που σε ορισμένες περιπτώσεις επιδιώκουν την αδελφοσύνη ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία, αναδεικνύοντας τη σημασία των τοπικών γνώσεων και των αντισυμβατικών τεχνικών κινηματογράφησης ως μορφών αντίστασης. Τέτοιες είναι οι πιο κάτω αφηγήσεις: εκείνες που εκτυλίσσονται στις Φιλιππίνες (Η ιστορία του Χα), στη Βολιβία (Η μακρά πορεία), στην Παραγουάη (Εάμι) και στην Ινδία (Πέδρο). Η γυναικεία οπτική αντικατοπτρίζεται είτε ως μια επαναστατική στάση (Ξερή γη που φλέγεται), είτε ως μια σωματική και ενδοσκοπική διερεύνηση της ταυτότητας (Μπέατριξ). Η διερεύνηση του οικογενειακού πλαισίου λειτουργεί είτε ακτιβιστικά (Πυρηνική οικογένεια) είτε μυθοπλαστικά (Ο καθεδρικός). Τα όρια του διαλόγου και της επικοινωνίας για την περατότητα του βίου και το πορώδες του πολιτισμού διερευνά το ντοκιμαντέρ Τα λέμε την Παρασκευή, Ροβινσώνα.
Η πρωτοποριακή στάση και γραφή διαπερνά το έργο του Γιόνας Μέκας, «πάπα του αβάν-γκαρντ κινηματογράφου». Όπως σημειώνει η Νικόλ Μπρενέζ, οι ημερολογιακές ταινίες του διατηρούν τους ατελείωτους κραδασμούς της ύπαρξης, ακτινοβολούν την ομορφιά της παρέας και μαρτυρούν για την παρουσία της χάριτος στην γη. Η πρωτοπόρα γαλλο-αμερικανίδα σκηνοθέτις, διευθύντρια φωτογραφίας και φωτογράφος Μπαμπέτ Μανγκόλτ είναι προσκεκλημένη του Φεστιβάλ και παρουσιάζει μια επιλογή πειραματικών ταινιών της που διερευνούν την ίδια την πράξη του κοιτάγματος και το γυναικείο βλέμμα, σε σχέση με το αμερικανικό τοπίο και τις σωματικές τέχνες του χορού και της περφόρμανς. Ο χορός και η σύγχρονη πειραματική μυθοπλασία βασισμένη στον χορό (screendance) είναι στο επίκεντρο του προγράμματος migrating Artists Project (mAPs).
Το ζήτημα της γυναικείας οπτικής, σε συνδυασμό με ζητήματα ενδυνάμωσης της γυναικείας δημιουργικότητας, διακριτής γραφής και της θέσης των επαγγελματιών γυναικών στη βιομηχανία του κινηματογράφου, διατρέχει το αφιέρωμα Με τον φακό των γυναικών. Σε αυτό συμμετέχουν με έργα τους και συζητήσεις, οι καλεσμένες μας, διακεκριμένες διευθύντριες φωτογραφίας Ανιές Γκοντάρ, Ντάρια Ντ'Αντόνιο, Ολυμπία Μυτιληναίου, Κατερίνα Μαραγκουδάκη και Χριστίνα Μουμούρη.
Η επάνοδος του τραγικού στην Ευρώπη διαπερνά τις επιλογές από το έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου, το ντοκιμαντέρ του Σεργκέι Λοζνίτσα, Babi.Yar. Context, για τη σφαγή των Εβραίων στην Ουκρανία το 1941 και την τηλεοπτική μεταφορά της τριλογίας του Τσίρκα, Ακυβέρνητες Πολιτείες, από τον Ροβήρο Μανθούλη. Ο Αγγελόπουλος, αντλώντας έμπνευση από τον Μπρεχτ, στις πρώτες του ταινίες ήθελε να δικαιώσει τους ηττημένους στον ελληνικό εμφύλιο και στις μεταγενέστερες ταινίες του, και ειδικά στην Τριλογία των συνόρων να φέρει στο προσκήνιο τους μετανάστες, όχι μόνο από τα Βαλκάνια αλλά και από άλλες δοκιμαζόμενες περιοχές του κόσμου.
Η προβληματική της συγκρότησης των εθνικών κρατών διαπερνά το αφιέρωμα, Μετά την επανάσταση: Εικόνες του έθνους - κράτους, που εξετάζει την αποτυχία των επαναστατικών προταγμάτων σε Ελλάδα, Ιταλία, Βαλκάνια, Λατινική Αμερική και Αφρική. σε ταινίες του Βισκόντι, Αγγελόπουλου, Κούνδουρου, Παπαστάθη, Καζάν, Αλέα, και άλλων. Παρόμοιους προβληματισμούς εκφράζει η επιμελήτρια του αφιερώματος Μετά την καταστροφή: Ο κινηματογράφος την εποχή του 6ου αφανισμού, Νικόλ Μπρενέζ: «Πώς μπορεί ο κινηματογράφος να απελευθερωθεί από τον ανθρωποκεντρικό και βιομηχανικό του χαρακτήρα; Καθεμιά από τις ταινίες που παρουσιάζονται εδώ προτείνει μια λύση, είτε αυτή εκφράζεται μέσα από τις εικόνες είτε μέσα από την ίδια την τεχνική».
Στο πεδίο της κινηματογραφοφιλίας ξεχωρίζουν το μεγάλο αναδρομικό αφιέρωμα στον Τζορτζ Στίβενς, το μικρό αφιέρωμα στο Σατγιαζίτ Ρέι, καθώς και το αφιέρωμα στον πορτογαλικό εθνογραφικό κινηματογράφο των Αντόνιο Ρέις και Μαργκαρίντα Κορντέιρο. Το μεγάλο ταλέντο του Στίβενς ξετυλίγεται σε 7 ταινίες που μας μεταφέρουν από τη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και τις ρωγμές στο αμερικανικό όνειρο.
Από τις 9 ταινίες του καθιερωμένου προγράμματος Αποκατεστημένες και υπέροχες, ξεχωρίζουμε τις βωβές ταινίες του Κίτον, της Ντιλάκ και της Μουσιδόρας, καθώς και την αποκατάσταση της πλήρους εκδοχής της ταινίας το Φάντασμα του Παραδείσου του Μπράιαν ντε Πάλμα. Το Φεστιβάλ μας είναι ιδιαίτερα περήφανο που παρουσιάζει σε πρώτη προβολή την ταινία του Ροβήρου Μανθούλη, Πρόσωπο με Πρόσωπο, σε ψηφιακή αποκατάσταση σε 4Κ, σε συνεργασία με το εργαστήριο L'immagine Ritrovata (Μπολόνια, Παρίσι) και με ελληνικά εργαστήρια.
Το 12ο ΦΠΚΑ πραγματοποιείται υβριδικά, στις τρεις αίθουσες της Ταινιοθήκης και διαδικτυακά, στο πλαίσιο του Π.Ε.Π Αττικής (2014-20) με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Υπουργό Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη, τον υφυπουργό πολιτισμού κύριο Νικόλα Γιατρομανωλάκη, τον Περιφερειάρχη Αττικής κύριο Γιώργο Πατούλη και τον Aντιπερειφερειάρχη Πολιτισμού κύριο Χάρη Ρώμα, τον Δήμαρχο Αθηναίων κύριο Κώστα Μπακογιάννη και τα στελέχη της Διαχειριστικής Αρχής. Την Πρεσβεία της Πορτογαλίας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα Πρέσβειρα Α.Ε κυρία Helena Paiva, και τον Προϊστάμενο του Προξενικού Τμήματος κύριο João Ricardo Mendes, την Πρεσβεία της Λιθουανίας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα την Επιτετραμμένη της Πρεσβείας κυρία Ruta Vaiciuniene, καθώς και την Ανώτατη υπάλληλο κυρία Viktorija Dapkut, Το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος και ιδιαίτερα τον Διευθυντή, κύριο Nicolas Eybalin και τον κύριο Θοδωρή Κουτσαυτή, Ακόλουθο των Οπτικοακουστικών. Την Πρεσβεία της Ιταλίας στην Ελλάδα, το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο και ιδιαίτερα την Αναπληρώτρια Επικεφαλής, κυρία Susanna Sylvia Schlein και τον κύριο Γιώργο Χριστοφορίδη, Ακόλουθο Τύπου. Την εταιρεία Authorwave, χορηγό του βραβείου του Διεθνούς Διαγωνιστικού και ιδιαίτερα τον κύριο Πάνο Μπίσδα. Τέλος, το Δ.Σ και τους εργαζόμενους στην Ταινιοθήκη, την Εκτελεστική Διευθύντρια του Φεστιβάλ κυρία Ηλέκτρα Βενάκη και τους εργαζόμενους στο Ε.Σ.Π.Α, τους συνεργάτες, τους προγραμματιστές και επιμελητές των αφιερωμάτων του 12ου ΦΠΚΑ.
Μαρία Κομνηνού
Διευθύντρια του 12ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας
