Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου αμερικανο-λιθουανού κινηματογραφιστή και ποιητή Γιόνας Μέκας, το 12ο ΦΠΚΑ παρουσιάζει μια επιλογή από τις σημαντικότερες πειραματικές ταινίες του.

Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μέκας, μαζί με τον αδελφό του, τράπηκε σε φυγή από τη Λιθουανία και αιχμαλωτίστηκε σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στη Γερμανία, για να εγκατασταθεί τελικά στη Νέα Υόρκη. Τις δεκαετίες του 1950 και 1960 πρωτοπόρησε στον πειραματικό ημερολογιακό κινηματογράφο, αλλά ήταν και πρωτεργάτης στη διάδοση της πειραματικής φιλμικής κουλτούρας εν γένει, ιδρύοντας περιοδικά, κολεκτίβες και αρχεία πειραματικών ταινιών, με αποκορύφωμα την ίδρυση της Anthology Film Archives (Ανθολογία Κινηματογραφικών Αρχείων).

Στο πνεύμα της πολιτικής και πολιτιστικής αμφισβήτησης της μεταπολεμικής αντεργκράουντ αμερικανικής καλλιτεχνικής σκηνής, στην ταινία Τα όπλα των δέντρων (1962), ο Μέκας, με αφορμή μια αυτοκτονία, υφαίνει ένα μωσαϊκό ποιητικών εικόνων, για να ξορκίσει την απελπισία και να αδράξει ποιητικά την ουσία των πραγμάτων. Τα ημερολογιακά φιλμ του Μέκας σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρούνται αμιγώς προσωπικά. Η κάμερά του γινόταν η προέκταση του σώματος και της αντίληψής του για το περιβάλλον και τα πρόσωπα, καθώς έψαχνε να ριζώσει στη νέα του πατρίδα. Στο Ουόλντεν (1969) θραύσματα της καθημερινότητας γίνονται επί τόπου κινηματογραφικές ποιητικές εικόνες και ο Μέκας βρίσκει στα πρόσωπα των καλλιτεχνών φίλων του την παραμυθία για τον εκτοπισμό του. Πολύ περισσότερο, στις ημερολογιακές ταινίες Αναμνήσεις από ένα ταξίδι στη Λιθουανία (1972) και Χαμένος χαμένος χαμένος (1976), ο Μέκας αυτοβιογραφείται οπτικοακουστικά ως εκτοπισμένος, διαπραγματευόμενος τις επώδυνες μνήμες, την απελπισία από το ξεριζωμό, τη νοσταλγία για το σπίτι, την πατρίδα και την παιδικότητα, αλλά και πάντοτε επανερχόμενος στη σημασία των δεσμών φιλίας. Η ημερολογιακή ταινία και η υποκειμενική οπτική της ήταν ο τρόπος του Μέκας να εισέλθει στην πραγματικότητα έμμεσα και ποιητικά, με το φως, τον ρυθμό και την κίνηση των εικόνων.

Μέχρι το τέλος της ζωής του έμεινε πιστός σε αυτή την καλλιτεχνική φόρμα. Μάλιστα, είχε πάντοτε μαζί του μια μικρή βιντεοκάμερα και ανέβαζε τα ημερολογιακά βίντεό του στο διαδίκτυο. Στις πιο πρόσφατες ταινίες του Καθώς προχωρούσα μπροστά κάθε τόσο έβλεπα αχτίδες ομορφιάς (2000) και Παραλειπόμενα από τη ζωή ενός ευτυχισμένου ανθρώπου (2012) μας προσφέρει εικόνες ενός τελικά ευτυχισμένου Σίσυφου.

Επιλογή ταινιών, προγραμματισμός: Ιάκωβος Σκενδερίδης
Εισαγωγικό κείμενο: Ιουλία Μέρμηγκα